Τεύχος Δεκεμβρίου

Street Art και Graffiti

Από τη Σολάκη Χρύσα, B5

Η Street Art αναπτύσσεται σε δηµόσιους χώρους και περιλαµβάνει µια ποικιλία µορφών και τεχνικών. Τα wheat pasting, sticker bombing, stencil graffiti, poster art, οι υπαίθριες προβολές και εγκαταστάσεις, η χρήση µικτών τεχνικών, η παραποίηση οδικών σηµάτων κ.α. περιλαµβάνονται σε αυτό που ονομάζουμε με μια λέξη σήμερα, street art. Το Graffiti είναι σίγουρα ο μεγάλος εκπρόσωπος της Street Art.
Η λέξη Graffiti, εμφανίστηκε ως όρος στα μέσα του 19ου αιώνα και προέρχεται από την ιταλική λέξη “graffiato” (γρατζουνισμένος). Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά απο αρχαιολόγους όπως ο Raffaele Garucci κατά την ανακάλυψη των επιγραφών και των φιγούρων στα ερείπια των κατακόμβων της Ρώμης και της Πομπιϊας, προσπαθώντας έτσι να ξεχωρίσει το φαινόμενο αυτό από τα υπόλοιπα είδη Τέχνης.
Το Graffiti συνδέεται σε αρκετές περιπτώσεις με τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της περιόδου. Ένα καλό παράδειγμα θα μπορούσε να είναι αυτό στην δεκαετία του 1960 κατά την διάρκεια της “επανάστασης” των μαθητών στην Αμερική που με το σλόγκαν “Τhe Wall Will have their Say”, οι τοίχοι των σχολίων της χώρας γέμισαν με ποίηση και πολιτικά μηνύματα. Την δεκαετία του 1970 πλέον το graffiti είχε αποκτήσει νέες τεχνικές και είχε κατακλύσει το μετρό της Νέας Υόρκης.
Το “tagging”(υπογραφή) εξαπλώνεται ταχύτατα με την έντονη επιρροή της Hip Hop κουλτούρας και οι μαρκαδόροι αντικαθιστώνται από τα αποδοτικότερα spray παίζοντας µε όγκους και χρώματα και δημιουργώντας την ψευδαίσθηση του βάθους. Οι όροι “Bombing” και "piecing" εισάγονται αυτήν την περίοδο με το μεν πρώτο να δίνει βαρύτητα στην ποσότητα των Tag στον ίδιο χώρο και το δεύτερο στην ποιότητα τους. Τότε ακριβώς ήταν που επίσημα απαγορεύτηκε το graffiti και βέβαια οι πόλεις έγιναν σχεδόν αυτόματα πεδίο μάχης ανάμεσα στο “ατίθασους νεαρούς επαναστάτες” και τις αρχές.
Το 1972, ο φοιτητής κοινωνιολογίας Hugo Martinez, ιδρύει την United Graffiti Association (UGA), σε µια προσπάθεια να αναγνωριστεί το graffiti ως µορφή τέχνης αλλά παρόλο που η οργάνωση έκανε απόπειρες να εκθέσει σε γκαλερί, ο καλλιτεχνικός κόσμος έμεινε αδιάφορος. Μερικά χρόνια αργότερα παρόλα αυτά κάποιες gallery της Νέας Υόρκης αποφάσισαν να εκθέσουν έργα και μερικοί συλλέκτες και μουσεία αγόρασαν έναν πολύ μικρό αριθμό. Αυτή ακριβώς η περίοδος δημιούργησε έναν έντονο προβληματισμό που κρατάει μέχρι και σήμερα, αν δηλαδή μπορεί να εκτεθεί η Graffiti σε αίθουσες Τέχνης. Υπάρχει και το ενδεχόμενο να μην αναγνωριστεί ως μορφή Τέχνης και τότε έχουμε την πλήρη ισοπέδωση του βασικότερου χαρακτηριστικού της, αυτό της απόλυτης ελευθερίας και έκθεσης σε δημόσιους χώρους.
Στη δεκαετία του 1980 το graffiti εξελίσσεται, µε τη χρήση πολύχρωµων γραµµάτων, την απεικόνιση φανταστικών προσώπων ή χαρακτήρων από κόµικς, όπως και φανταστικών τοπίων, µε την υιοθέτηση διαφορετικού στυλ από τον κάθε δηµιουργό, δηλώνοντας έτσι µια πολιτιστική και καλλιτεχνική φιλοδοξία. Αυτή την περίοδο έκαναν την εµφάνισή τους στην αγορά ανεξάρτητα περιοδικά για το graffiti, όπως και ταινίες/ντοκιμαντέρ που το παρουσίασαν στο ευρύτερο κοινό.
Πολλοί νεαροί καλλιτέχνες, όπως ο James de la Vega, βλέποντας την πόλη ως µια απέραντη γκαλερί, όπου θα µπορούσαν να εκτεθούν έργα τους σε ευρύ κοινό, χωρίς να χρειάζεται να τους αποδεχτεί πρώτα το καλλιτεχνικό κατεστηµένο, άρχισαν να ασχολούνται ενεργά µε το graffiti.
Έτσι, δηµιουργήθηκε η street art, ονοµασία που εµφανίστηκε σύµφωναµε τον Cedar Lewisohn, στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και καθιερώθηκε το 1985,στο οµότιτλο βιβλίο του Allan Schwartzman, σύµφωναµε τον οποίο, οι street artists (ή αλλιώς urban artists, guerilla artists, graffiti artists) είναι αυτοί που έχουν ακαδηµαϊκή καλλιτεχνική εκπαίδευση κι επιλέγουν να εξασκούν την τέχνη τους στο δρόµο.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, µερικοί street artists άρχισαν να πειραµατίζονταιµε άλλες τεχνικές, εκτός του σπρέι. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο Shepard Fairey, τότε φοιτητής γραφιστικής στο Rhode Island School of Design που δηµιούργησε τη μεγαλυτερη Street Art καμπάνια µε τα stickers που έφτιαχνε.
Τις τελευταίες 2 δεκαετίες οι δημιουργοί και τα παραδείγματα έχουν γίνει χιλιάδες ενώ χρησιμοποιούν τις κλασσικές τεχνικές ή επινοούν ακόμα και νέες για να επικοινωνήσουν μαζικά με το κοινό. Ένας καλλιτέχνης που εχει γράψει την δική του ιστορία ειναι ο Banksy και η αναγνωριση του απο την παγκόσμια καλλιτεχνική κοινότητα πλέον δεδομένη αφού είναι ένας απο τους κορυφαίους εκπρόσωπους της Street Art σήμερα.
Street Art VS Graffiti?
Η street art δεν έχει όρια, περιλαµβάνει διάφορες τεχνικές, όπως τοWheat Pasting (δηµιουργία έργων σε χαρτί και επικόλλησή του σε µια άλλη επιφάνεια), το Stickering (δηµιουργία sticker και επικόλλησή του σε δηµόσιο χώρο), το Stenciling (ψεκασµός µε σπρέι µέσω χαρτονιών-οδηγών, µε κοµµένα διάκενα), τη δηµιουργία τρισδιάστατων αντικείµενων κ.α. Επιπρόσθετα, η street art είναι ένας αρκετά γενικευμένος όρος που απορροφά την παραβατικότητα του graffiti και μάλιστα οι εκπρόσωποί της δέχονται παραγγελίες για να δημιουργήσουν.
Δηλαδή για να δώσουμε ένα καθαρά Ελληνικό παράδειγμα, το graffiti (τεχνική) στους τοίχους της Τεχνόπολης στο Γκάζι θεωρείται για τους ακαδημαϊκούς Street Art και όχι Graffiti, ακριβώς επειδή υπήρχε άδεια για να γίνει κάτι τέτοιο, υπήρχε ανάθεση και όχι καταπάτηση-βανδαλισμός περιουσίας. Παράδοξο αλλά αληθινό. Η Τεχνική είναι ακριβώς η ίδια αλλά η παραβατικότητα τελικά του αλλάζει τον ορισμό!

 

 

Σχέδιο 3D Street Art σε δρόμο του  Καναδά.
Ιστορία της Τέχνης και Graffiti – Street Art
Για να μπορέσει κανείς να αναλύσει ένα είδος Τέχνης θα πρέπει να εξετάσει την αρχή του, τους εκπροσώπους του, την τεχνοτροπία, την κοινωνιολογική του θέση κ.α. Στην περίπτωση τoυ Graffiti, πρακτικά ξεκινάει να υπάρχει από το 30.000 π.X. Αυτό λοιπόν είναι το πρώτο μεγάλο πρόβλημα!
Ετσι λοιπόν η καθιέρωση του θα πρέπει να τοποθετηθεί σε μια πιο πρόσφατη χρονική περίοδο. Τα μέσα του 19ου αιώνα που ακούστηκε για πρώτη φορά η λέξη graffiti θα μπορούσε να ειναι αυτή αλλά δεν είναι γνωστο αν περιέγραφε εικόνες δημιουργημένες αιώνες πριν. Την Δεκαετία του 60 με την πρώτη επανάσταση των μαθητών στα σχολία της Aμερικής, του 1970 ισως;Με την καθιέρωση του του 1985 με τον όρο πλέον της Street Art; Και αν τελικά κατέληγε κάπου όλο αυτό το πρόβλημα , ποιους θα ορίζαμε δημιουργούς και εκπροσώπους; Οι έφηβοι της Νεας Υορκης που είναι ανώνυμοι ή χρησιμοποιούν πάντα ψευδώνυμα δεν θα μπορούσαν να θεωρηθουν διοτι δεν ειναι σιγουρο με συγκεκριμενα ονοματα.
Και τα έργα που δημιουργήθηκαν έχουν πλέον βαφτεί και ξαναβαφτεί δεκάδες φορές και ελάχιστος αριθμός τους σώζεται φωτογραφικά. Επιπλέον υπάρχει και το παράνομο, περιθωριακό του θέματος. Τα Graffiti καταπατούν και βανδαλίζουν ξένη περιουσία και βέβαια είναι παράνομα. Και για αυτον τον λόγω ίσως η Ιστορία της Τέχνης δεν μπορεί να καταγράψει αυτό το φαινόμενο.
Κάτι επίσης δύσκολο είναι ότι αρκετοί δημιουργοί δεν δρουν ατομικά αλλά σε ομάδες που μάλιστα κάποιες διαλύονται γρήγορα, αλλάζει η σύσταση τους κ.ο.κ. Το πλήθος επίσης των ανθρώπων που ασχολούνται με το Graffiti και την Street Art είναι εκατοντάδες φορές μεγαλύτερο από αυτό των υπολοίπων Τεχνών, κυρίως γιατί δεν είναι απαραίτητες οι Ακαδημαϊκές σπουδές για να αφήσεις το στίγμα σου. Αυτό κάνει πρακτικά αδύνατο να μπορέσουν οι ιστορικοί να παρακολουθήσουν ακόμα ακόμα και τους σημαντικότερους εκπροσώπους και τους πρωτοπόρους.
Graffiti και Street Art στην Ελλάδα
Αρχές τής δεκαετίας του 1990 καταφθάνουν στην Αθήνα οι πρώτοι ξένοι Graffiti Artists. Σχηµατίζονται τα πρώτα hip hop συγκροτήµατα που δίνουν ώθηση στην τέχνη τού δρόµου. Το 1994 γίνεται στο Φάληρο αυτό που µένει στην ιστορία σαν «Φεστιβάλ Ιπποδρόµου». Πολλές οµάδες τής εποχής γνωρίζονται µεταξύ τους, η δράση συντονίζεται και επεκτείνεται. Αλλά το πιο σηµαντικό είναι ότι δηµιουργείται η αίσθηση της κοινότητας µεταξύ των καλλιτεχνών.
Δηµιουργούνται χώροι «ανοχής» για graffiti δράση. Οµάδες µε όραµα ξεχωρίζουν και πρωτοστατούν, όπως η CARPE DIEM, που µέσω του περιοδικού τους από τις εκδόσεις ΟΞΥ προσπαθούν να φέρουν τη νεολαία πιο κοντά στο είδος.
Παρόλ'αυτά στην Ελλαδα παρατηρέίται έντονα το φαινόμενο της παράνομης δράσης. Πολύ λίγοι είναι εκείνοι που χρησιμοποιούν τους ειδικους, νόμιμους χωρους για να ζωγραφίσουν τα δικά τους σχεδια. Συνήθως τα βαγόνια παλιών τρένων, τα εγκαταλελημενα σπίτια και οι ανεκμετάλευτοι τοίχοι γίνονται καβμάδες όπου μέσα σε λιγες μόνο ώρες αποτυπώνονται όλες οι σκέψεις. τα συναισθήματα και το ταλέντο του καλλιτέχνη. Βεβαια ειναι γνωστό οτι τις περισσοτερες φορές οι artists καταδιώκονται απο τις Αστυνομικές Αρχες η καποιες φορες απο αγανακτησμένους ιδιοκτήτες που ''βλέπουν τη περιουσία τους να καταπατειται και να καταστρέφεται απο μπογιές'' 'οπως χαρακτηριστικα δήλωσε πριν απο μερικα χρόνια σε μια συνέντευξη κάποιος ηλικιωμένος.
Ειναι αλήθεια οτι καποια graffiti ''μουτζουρώνουν τους καθαρούς και αλλοτε φρεσκοβαμμενους τοίχους, όμως δεν υπάρχει αμφιβολία οτι χρωματίζουν το βαρετό αστικό τοπιο και ομορφαίνουν με τη φαντασία τις μερες των περαστικών που τα θαυμαζουν. 
Η τέχνη του Graffiti στη πόλη μας
Στην πόλη μας, τη Δράμα η τέχνη του Graffiti εχει ξεκινησει να χρωματίζει τους τοίχους πριν απο μια δεκαετία περίπου. Υπάρχουν και εδώ ειδικά σημεια για να αποτυπώνουν οι καλλιτεχνες τις εμπνεύσεις τους και τις σκέψεις τους. Εχουν δημιουργηθεί πολλές ομάδες που ζωγραφίζουν στα ειδικά αυτά σημεία και κάποιες απο αυτές ειναι ευρέως γνωστές.
Βέβαια στην Δράμα (όπως και στην υπολοιπη Ελλάδα κατά κύριο λόγο) επικρατεί το Graffiti και πολύ σπανια βλεπει κανεις Street Art, διότι οι ειδικοί χώροι χρησιμοποιούνται απο λίγους και γνωστότερους, πράγμα που οδηγεί τους  υπόλοιπους καλλιτεχνες στην παράνομη δημιουργία. Προσπάθειες φυσικά γίνονται απο ορισμενους να κατακτηθούν και να νομιμοποιηθούν κι αλλοι επιπλέον χώροι όμως δεν εχει επιτευχθεί κάτι ιδιαίτερο μέχρι στιγμής.

     Πηγές:

• art.mag
• google.com (εικονες)
• αρχεια φωτογραφιων απο δραμινούς καλλιτέχνες.